Një debat që evoluon
Prej dekadash, pabarazia gjinore në tregun e punës ka qenë në qendër të diskutimeve sociale, politike dhe akademike. Gratë janë përballur me paga më të ulëta, më pak mundësi për ngritje në detyrë dhe me barrën e roleve familjare, të cilat shpesh mbeten jashtë vëmendjes së strukturave organizative.
Gjinia përballë moshës: pengesa që po del në pah
Zhvillimet e fundit në psikologjinë sociale dhe organizative po sjellin një këndvështrim më të nuancuar: paçka se gjinia mbetet faktor i rëndësishëm, mosha po shfaqet gjithnjë e më tepër si pengesa kryesore që shumë gra hasin gjatë rrugëtimit profesional.
Diskriminimi i ndërthurur dhe miti i rinisë
Në kulturat e sotme të punës, veçanërisht në kontekste perëndimore, qarkullon një narrativë e heshtur që e lidh vlerën dhe produktivitetin me rininë. Gratë përballen me atë që njihet si diskriminim i ndërthurur (intersectional discrimination), kur dy a më shumë forma paragjykimi veprojnë njëherësh – në këtë rast gjinia dhe mosha. Ndërsa burrat, teksa plaken, shpesh etiketohen si “të pjekur” dhe “me përvojë”, gratë në të njëjtat moshë rrallë gëzojnë të njëjtin vlerësim. Përkundrazi, ato shpesh shihen si “të tejkaluara”, “jo të përditësuara” apo “të lodhura” për ritmet moderne të punës.
Stereotipet e kompetencës dhe ngrohtësisë
Psikologia Susan Fiske, një nga studiueset më të njohura të stereotipave, ka treguar se grupet shoqërore vlerësohen sipas dy boshtesh kryesorë: kompetencë dhe ngrohtësi. Gratë në moshë më të madhe shpesh nuk perceptohen si të larta në asnjërën prej këtyre dimensioneve, duke u bërë të padukshme për sistemin e punësimit – një fenomen që sociologjia e ka quajtur “padukshmëri e dyfishtë”.
Kosto psikologjike e diskriminimit të moshës
Studime të shumta, ndër to edhe ai i Roscigno, Zheng dhe Crowley (2022), tregojnë se diskriminimi mbi bazën e moshës dëmton drejtpërdrejt mirëqenien psikologjike. Gratë që ndihen të përjashtuara ose të nënvlerësuara për shkak të moshës raportojnë nivele më të larta stresi, ankthi dhe rënie të vetëvlerësimit. Si pasojë, bie motivimi për të qëndruar në punë, për të kërkuar avancim apo për të marrë pjesë aktive në zhvillimin profesional.
Mitet “racionale” dhe çfarë thotë evidenca
Stereotipet e moshës shpesh fshihen pas arsyetimesh që duken logjike: se punonjësit më të mëdhenj në moshë nuk janë aq fleksibël, vështirësohen me teknologjinë, ose mungojnë në energji për ritmet e shpejta të tregut. Por këto mbeten paragjykime, jo realitete universale. Kërkime si ai i UC Berkeley (2023) tregojnë se produktiviteti dhe fleksibiliteti nuk lidhen domosdoshmërisht me moshën kronologjike, por me trajnimin, përfshirjen dhe kulturën organizative që mund të fuqizojë ose të përjashtojë punonjësit.
Konteksti ballkanik dhe realiteti shqiptar
Në Ballkan, përfshirë Shqipërinë, ku rolet gjinore dhe familjare vijojnë të peshojnë fort mbi gratë, mosha e përforcon ndjesinë e të qenit “jashtë loje” më herët sesa te burrat. Gratë mbi 45 vjeç shpesh paragjykohen se do të marrin detyra kujdesi në familje, çka u ul mundësitë për avancim ose i shtyn të bëjnë kompromise që bashkëmoshatarët meshkuj rrallë i përjetojnë. Kjo nuk është thjesht padrejtësi shoqërore; është edhe humbje konkrete për organizatat, të cilat heqin dorë nga përvoja, stabiliteti dhe mençuria e grumbulluar ndër vite.
Dimensioni identitar dhe i mirëqenies
Ndjesia e përjashtimit – sidomos kur buron nga stereotipat mbi moshën – prek jo vetëm karrierën, por edhe identitetin dhe mirëqenien e përgjithshme. Puna nuk është vetëm burim të ardhurash; ajo është pjesë thelbësore e vetëvlerësimit dhe e qëllimit personal. Kur kjo lidhje cenohet nga paragjykimet, pasoja shkon përtej humbjes së një vendi pune.
Çfarë duhet ndryshuar
Zgjidhjet nuk mjaftojnë të jenë teknike; kërkohet një transformim kulturor dhe institucional. Janë të domosdoshme politika që e njohin diversitetin e moshës si vlerë, programe trajnimi që përfshijnë gratë në çdo fazë të karrierës dhe një rishikim i mënyrës si e matim “kontributin profesional”. Gratë nuk janë të përkohshme në tregun e punës, as vlera e tyre nuk kufizohet në rini. Mosha nuk duhet të shërbejë si filtër përjashtimi, por si një pasuri që shoqëritë e mençura dinë ta çmojnë.
Burimi: Analizë redaksionale; referenca: Roscigno, Zheng & Crowley (2022); UC Berkeley (2023).